Metaforen in het politiek debat over het asielbeleid

Het Nederlandse asielbeleid was een hot item in politiek Den Haag in 2015. In hun debatten gebruikten zowel voor- als tegenstanders van een ruimhartig asielbeleid metaforen om hun standpunt naar voren te brengen. Emma Anbeek van der Meijden onderzocht voor haar masterscriptie de eerste drie Tweede-Kamerdebatten van 2015 over vluchtelingen en asielzoekers. Welke metaforen gebruiken voor- en tegenstanders om hun standpunt naar voren te brengen?

Wat zijn metaforen?

Metaforen zijn een vorm van beeldtaal, waarbij je een abstract fenomeen (bijvoorbeeld migratie) concreet maakt door er in concrete bewoordingen over te praten. Met een metafoor kun je een probleem framen en er een bepaald beeld van schetsen. Een metafoor kan dan ook een belangrijke invloed hebben op de keuzes die worden gemaakt om een maatschappelijk probleem op te lossen.

Migratiemetaforen

Metaforen voor migratie geven een specifieke framing van het vluchtelingenprobleem en van de oplossing daarvoor. Van der Meijden vond in haar onderzoek diverse metaforen. Drie van deze metaforen zijn de vloedmetafoor, de containermetafoor en de verkeersmetafoor.

Vloedmetafoor

De vloedmetafoor stelt de vluchtelingen voor als stijgend water waarvoor men de sluizen (grenzen) zou kunnen sluiten. De watermetafoor zou vooral een gevoel van dreiging opwekken, zonder de omvang of de aard van de dreiging te benoemen. Een voorbeeld van deze metafoor is de uitspraak “een vloedgolf van vluchtelingen”.

Containermetafoor

De containermetafoor stelt een concept voor als een substantie. Deze metafoor dient ertoe om landen te definiëren als begrensde objecten. Een voorbeeld is de uitspraak “Nederland is vol” van Pim Fortuyn. Deze metafoor zou twee implicaties hebben, namelijk dat de inhoud van de container al dan niet in die container hoort te zitten en dat de container een beperkte capaciteit heeft. De containermetafoor roept de angst op dat migratie zorgt voor een te hoge druk op de container en mogelijk een explosie veroorzaakt binnen de container, oftewel binnen het land.

Verkeersmetafoor

Daarnaast is er de verkeersmetafoor. Deze symboliseert het gemak waarmee immigranten het land van bestemming kunnen bereiken en een verblijfsdocument krijgen. Immigreren zou bijvoorbeeld met hetzelfde gemak gaan als een sneltrein pakken. Geert Wilders deed bijvoorbeeld de volgende uitspraak: “dat ze het probleem willen oplossen door nog meer schepen, of moet ik zeggen “taxiboten”, dicht bij de Libische kust te laten patrouilleren.”

Onderzoeksmethode

Van der Meijden identificeerde voor haar onderzoek eerst alle metaforen in de debatten. Vervolgens interpreteerde ze deze metaforen. Ze bepaalde of een woord afweek van de letterlijke betekenis en achterhaalde, als dat het geval was, de metaforische betekenis ervan.

Onderzoeksresultaten

Van der Meijden deed een opmerkelijke vondst, namelijk dat beide partijen nagenoeg dezelfde metaforen gebruiken. Vooral de hierboven bespreken watermetafoor komt veel voor. Vooral opvallend is dat de meeste metaforen van zowel tegenstanders als voorstanders van een ruimhartig asielbeleid een negatieve framing geven van vluchtelingen. Vluchtelingen worden vaak als een dreigend object voorgesteld waarbij de grootte en de oncontroleerbaarheid van hun beweging richting Nederland en Europa angst oproept. Dit zou kunnen komen doordat tegenstanders zich simpelweg niet bewust zijn door de metaforische betekenis van een ‘dreiging’ die de vloedmetafoor met zich meebrengt.

Bron

Emma Anbeek van der Meijden studeerde af in Neerlandistiek aan de Universiteit Leiden in april 2016. Haar masterscriptie was getiteld Spraakwater.