De U-bochten van Ali B
En tussen die koeien, in de regen, een kameel. Een natte kameel in het weiland.
‘Je doet weleens boodschappen, toch? Je kent de groente- en fruitafdeling, toch? Daar is de laatste tijd iets aan veranderd. Er zijn nieuwe producten, biologische producten. Is het je opgevallen? Je kunt kiezen tussen gewone, neppe kiwi’s, en biologische kiwi’s. Het vak is steeds groter geworden voor biologisch... En wij zijn op zoek naar echt.’Aan het woord: Ali B. Als coach in de talentenjacht The Voice of Holland moet hij kandidaten zijn team binnenpraten – en dat doet hij niet op de geijkte manier. Waar Ali’s collega’s blijven steken bij ‘ik vind het tof als je in mijn team komt’, kiest hij voor bloemrijke verleidingstactieken.Voor metaforen die je meenemen van de dagelijkse boodschappen via de groente- en fruitafdeling naar het assortiment, en van biologische producten naar: de biologische kiwi. Het punt van overeenkomst is bereikt: die kiwi is echt, en ook Ali zoekt ‘echte’ talenten.
Natte kameel
Ali’s biobeeldspraak was geen incident, bleek in de volgende uitzendingen. ‘Ik was deze week onderweg naar Groningen en mijn broer rijdt. Terwijl ik lekker lig te slapen, trapt-ie keihard op de rem. Hij wijst naar buiten, naar een weiland en ik zie koeien. En tussen die koeien, in de regen, een kameel. Een natte kameel in het weiland. Wat ik wil zeggen: als het gewoon een koe was, had hij doorgereden. Ik wil zeggen dat jij datzelfde effect hebt. Jij bent de moeite waard om keihard op je rem te trappen.’Ali is niet van de doordeweekse vergelijkingen, dat zal duidelijk zijn. Niet van je bent een parel of je klinkt zo zuiver als een klok, maar van breed uitgesponnen metaforen die er alles aan doen om het punt van vergelijking zo lang mogelijk verborgen te houden.
Tegen de regels
Goede beeldspraak, zegt het Handboek Stijl, voldoet aan drie eisen: zij sluit aan bij de kennis van de lezer, is kort en roept geen onbewuste bijbetekenissen op. Ali’s beeldspraak doet precies het omgekeerde: die is vergezocht, onderdeel van een eindeloos verhaal en zet je gemakkelijk op het verkeerde been. Ook van de waarschuwing dat opvallende beelden kunnen ‘afleiden van het betoog’, trekken kiwi en kameel zich overduidelijk niets aan.Foute beeldspraak dus? Nee natuurlijk. Want anders dan in de beschaafde zakelijke toepassing van metaforen gaat het hier niet om verduidelijking of overtuigingskracht. Het draait juist om de verbale schijnbeweging, om de kleurrijke, slingerende verhaallijn, die net zo belangrijk is als de ontknoping. Het draait om een verhaal dat de aandacht opeist doordat ieder verband met de context ontbreekt – tenzij je de moeite doet om de U-bocht te volgen en uiteindelijk het kernpunt te ontdekken. Een slim recept om aandacht af te dwingen bij een verwend, prikkelmoe en gemakkelijk afgeleid publiek.
U-bocht
Een vergelijkbare manier om dat effect te bereiken, kun je zien in de Roken is zooocampagne van KWF Kankerbestrijding.De commercial toont een liefdespaar op straat, een seconde later loopt de vrouw onder een vrachtauto. Conclusie: Roken is zoooo uit de soap geschreven worden. Ook hier moet je een royale omweg volgen om de vergezochte overeenkomst te ontdekken: net zo min als acteurs nog op een standaardmanier uit soapseries kunnen verdwijnen, kan ook roken echt niet meer.
Toilet
Beste Tekstbladlezer, je hebt een toilet in je huis, toch? Zoals elk modern huis dat heeft, keurig aangesloten op de riolering. Een buizenstelsel door je hele woonplaats. Maar eens in de zoveel jaar worden die buizen vervangen. Dat zijn enorme projecten: hele straten liggen open, overal omleidingsroutes. Afgelopen week werd ik ook omgeleid door mijn stad. Ik moest door een wijk waar ik altijd gedachteloos voorbij was gereden. Ik zag een markt, een paar leuke terrasjes, ik genoot van de omweg. Dus zo’n omweg, misschien kun je die ook eens toepassen als je een creatieve tekst schrijft. Als je een dood punt bereikt in je column, blog of speechtekst. Sluit gewoon eens wat straten af, doorbreek de verwachte route, vertraag het tempo en wie weet is je lezer, net als ik in die uithoek van mijn eigen stad, blij verrast om zijn ontdekkingen.
Eric Tiggeler is tekstschrijver, ontwikkelt communicatietrainingen voor het Taalcentrum-vu en schrijft taaladviesboeken.Zie ook www.schrijfgids.nl.