Boekrecensie Spot-on schrijven: versla Chat GTP met schrijfkracht en plezier!

Door Karel Witteveen

Op de afdeling Taal in de academische boekhandel valt mijn oog op een felgele kaft met een blauw-zwart-rode titel Spot-On schrijven. Handboek voor rake zakelijke teksten. Als tekstschrijver, coach én trainer ben ik altijd nieuwsgierig naar nieuwe titels op taal-gebied. Ik pak het boek op van de tafel en lees de eerste zinnen van de Inleiding: Een handboek voor rake zakelijke teksten. Komt dat niet een beetje als mosterd na de maaltijd? Met artificial intelligence (AI) heb je tegenwoordig zo een tekst geschreven. Ik knik, want daar loop ikzelf ook tegenaan: hoe om te gaan met deze nieuwe tool? Ergens is Chat GTP reuze makkelijk, maar tegelijkertijd bezorgt het me hoofdbrekens: is er nog voldoende werk voor mij?

Geen nood schrijven de drie auteurs van dit handboek. Iedereen kan met AI in een mum van tijd een tekst produceren, maar lezers verwachten meer van je. Met spot-on schrijven houd je het schrijfproces in eigen hand. Daarmee werk je onderscheidend.

Je krijgt handvatten om in minder tijd met meer plezier een betere tekst te schrijven.

Dat klinkt aantrekkelijk, maar toch ben ik nog niet overtuigd, want hoe gaan deze auteurs om met Chat GTP? Heel simpel, laat AI voor je werken, schrijven ze. Gebruik de chatbot bijvoorbeeld als een eerste verkenning voor een onderwerp of vraag hem twee conceptversies te schrijven. Je kunt AI op tal van manieren voor je inzetten: voor opbouw, formulering en voorbeelden, maar ook voor creatieve invalshoeken, beeld en stijlfiguren. Gemak dient de schrijver.

Denken en doen

Nieuwsgierig blader ik verder. Het boek biedt drie manieren om het te gebruiken: als denker, als schrijver en als gebruiker van een of meer genres; van e-mails, memo’s, rapporten tot tenders en offertes. In feite heb je alle drie de invalshoeken nodig wil je een overtuigende tekst schrijven, bedenk ik me. Toch ga ik naar het derde deel Benut de tips per genre om te zien of ze ook de recensie als genre behandelen. Ze splitsen dit deel op in vier onderdelen: brieven en memo’s, rapporten en beleidsnota’s, offertes en tenders en artikelen en blogs. De recensie als apart genre ontbreekt helaas. Ik kies voor het laatste onderdeel, hoofdstuk 20 Hoe schrijf je pakkende artikelen, blogs en posts?

Een recensie is per slot van rekening een artikel over een product, zoals een boek, toneelvoorstelling of tentoonstelling, waarvan de lezer verwacht dat de recensent een onderbouwd oordeel uitspreekt: uitmuntend, heel goed, goed of slecht.

Plezier

In hoofdstuk 20 ontvang ik al meteen een tip; schrijf je voor een vakblad, betrek de redactie erbij. Dat is gebeurd. Met de eerste tip verwijzen ze stiekem naar het eerste deel Ontdek je winstkansen waarin gereflecteerd wordt over je rol als schrijver, maar ook hoe je naar lezers en de tekst zelf kijkt bijvoorbeeld. De schrijver als denker, als beschouwer en bouwer van een tekst. De auteurs spreken over leesstrategieën van lezers, over hun taalniveau en informatiebehoeften, zaken waar je vooraf aan kunt denken voordat je gaat schrijven. Zie ik hier een winstkans voor de tekstschrijver boven die van de chatbot? Neemt Chat GTP deze facetten mee bij het samenstellen van een tekst in opdracht? Of dien je je prompt ermee te vullen? Is dit dan niet tijdrovend? Kun je dan beter niet zelf aan de slag? Ik besef ineens dat er nog een factor meespeelt bij het schrijven van een tekst: het plezier. Het plezier om het zelf uit te vogelen, na te denken over de inhoud en structuur én vorm te geven in een ronkende of zoals de auteurs van dit handboek zeggen, een rake tekst.

Vijffasen

Gebruik het vijffasen model is hun volgende tip. En hiermee stuit ik als vanzelf op Deel 2 Schrijf je tekst in vijf fasen, het hart van het boek, zoals de auteurs beweren. Tegelijk waarschuwen ze voor bijvoorbeeld tekstschrijvers die door tijdsdruk deze fase, de denkfase, overslaan en meteen achter het toetsenbord kruipen. Terwijl juist met het vijffasen model winst te behalen valt. Ken je opdracht én houd daarmee regie over het schrijfproces, stellen ze. De eerste twee tips sla ik over; ze handelen over medium en invalshoek, want die heb ik al voor mijn artikel-recensie. Bij de derde tip, Stap in de schoenen van je lezers blijf ik hangen. Wat willen de lezers over je onderwerp weten? In het boek verwijzen ze naar de SBB-analyse van de doelgroep: samenstelling, bagage en behoeften. Mij lijkt de belangrijkste vraag die lezers van Tekstblad zich stellen aan dit stuk: is dit handboek iets voor mij? Heeft het meerwaarde voor mij als ervaren tekstschrijver en taalkenner?

Onwillekeurig moet ik denken aan een juridisch beleidsambtenaar die ik onlangs heb gecoacht. Hij schrijft teksten voor vakbroeders én een breed publiek. Een ervaren man, juridisch geschoold en geroutineerd als schrijver van beleidsnota’s en memo’s. Maar minder thuis in het schrijven van leesbare en begrijpelijke teksten voor een breed publiek. Met hem heb ik geoefend met het vijffasen model en de SBB-analyse. Hij vond het een eyecatcher, want hierdoor kreeg hij helder voor wie hij een artikel schreef over een algemeen onderwerp, zoals de hoogte van de eigen bijdrage voor ziektekosten. Hierna schreef hij teksten met een duidelijke boodschap, een sterke opbouw en leesbare, korte zinnen.

Wet van de Engelse drop

Om op de vraag van de ervaren tekstschrijver en taalkenner terug te komen, loop ik nogmaals door de tekst. De auteurs noemen het een handboek en dat impliceert een gedegen aanpak van theorie én praktijk. Daarin zijn ze voor mij geslaagd. Ze bieden theoretische onderbouwing op de onderdelen die ze beschrijven. Ze geven per hoofdstuk voorbeelden en tips die werken, zoals Gebruik je kaderteksten? Zet ook daar een kop boven, zodat meteen duidelijk is waarover ze gaan. Ook confronteren ze mij in bijvoorbeeld Deel 2 met mijn eigen hebbelijkheden. Als ervaren schrijver meen ik dat ik bepaalde zaken, zoals het vijffasen model wel kan overslaan. Toch lees ik bij fase vier hoe je met de klassieke indeling van Aristoteles logos, pathos en ethos met argumenten kunt overtuigen. Logos als inhoud, pathos als emoties en ethos als het gezag van de schrijver. Of hoe je als je wilt dat je lezers je boodschap snel oppikken de wet van de Engelse drop kunt gebruiken. Pardon? Deze wet gaat over de gekleurde vierkanten dropjes met drie lagen: ze verwijzen naar de inleiding, midden en slot. Via deze indeling kan de lezer de tekst snel scannen. Het zijn juist deze plastische termen en verwijzingen naar filosofen (Aristoteles, Socrates, Nietzsche) en psychologen die de tekst aantrekkelijk maken.

Maar toch: een handboek is geen leesboek. De hoofdstukken zijn weliswaar helder geschreven met af en toe een humoristische kwinkslag, maar ze vragen wel om een aandachtige, serieuze lezer. Die niet afgeleid wordt door e-mails, appjes of een video op Instagram. Daarnaast mis ik praktijkvoorbeelden uit de zakelijke wereld waar de auteurs ongetwijfeld zelf ervaring mee hebben: zo hadden korte interviews met vertegenwoordigers uit die zakelijke wereld niet misstaan. Het had de tekst ook meer ‘lucht’ gegeven. Verder had het onderdeel AI meer aandacht mogen krijgen. De auteurs behandelen de tool in een aparte paragraaf en stippen het in de hoofdstukken kort aan, toch had er meer mee gekund. Tot slot had de vormgeving speelser gemogen; nu oogt het als een studiegids voor studenten hoger onderwijs.

En, hoe oordeelt meneer of mevrouw Chat GPT over Spot-on schrijven?

Een citaat: Wat ik zelf als een groot pluspunt beschouw, is de nadruk die het boek legt op het belang van 'rake' teksten: schrijven die de lezer direct aanspreekt en niet om de hete brei heen draait. Dit is een must voor iedereen die regelmatig zakelijke documenten moet opstellen, want het zorgt ervoor dat je communicatie efficiënt, helder en overtuigend is.

Eefje Gerits, Ed Grubben, Jan Vriens, Spot-on schrijven. Handboek voor rake zakelijke teksten, Boom, 2024.