Afbeelding

Dick ter Steege

© Alrik Swagerman

Het ‘vertalen’ van CBS-statistieken

In deze rubriek neemt de redactie het onderhanden werk van een tekstprofessional onder de loep. Dit keer: Dick ter Steege, hoofd redactie en content bij het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Hij is chemicus en maakte in 2002 de overstap van wetenschap naar overheid. Bij het CBS werkte hij eerst in de ‘harde statistiek’, de laatste vijf jaar in de communicatie. Over pareltjes en gebbetjes.


Dick ter Steege is hoofd redactie en content bij het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Vorig jaar publiceerden hij en zijn collega’s 600 berichten over CBS-onderzoeken, met als doel om de ‘harde cijfers’ voor een breed publiek zo leesbaar mogelijk te maken. ‘Mensen gaan gemakkelijk met cijfers aan de haal. Wij leggen de waarde ervan uit. Zo is ook veel nepnieuws tegen te gaan.’


Redactie Jeanine Mies

Wat doet een CBS-redactiechef?

Mijn team maakt berichten voor cbs.nl. Deze week bijvoorbeeld ‘Hoogste prijsstijging van koopwoningen’, ‘Werkloosheid verder gedaald’ of ‘Bestedingen bij webwinkels in 2020 op recordhoogte’. Dat doen we met vijf mensen bij Statline, onze database, die de cijfers online zetten. Met negen mensen tekstredactie, de schrijvers. En met drie mensen die visuals maken: grafieken en dashboards, zoals het dashboard Bevolking (zie Figuur 1). We hebben vorig jaar meer dan 600 berichten over CBS-onderzoeken gepubliceerd. Het redactieproces is erop gericht om het voor een breed publiek zo leesbaar mogelijk te maken. En soms zitten tussen al die statistieken echt pareltjes.

Indicatie inwonersaantal

Figuur 1. Dashboard Bevolking met de bevolkingsteller (realtime prognose): Dashboard bevolking (cbs.nl). Je kunt hier bijvoorbeeld de man-/vrouwverdeling opvragen per gemeente. In de leeftijdscategorie 20-30 jaar is in Utrecht en Amsterdam het vrouwenoverschot het grootst: er zijn respectievelijk 83 en 88 mannen per 100 vrouwen. De journalisten van Geen Stijl noemden dit daarom de ‘mokkelkaart’.

Jullie hebben vaak goede inhakers, ook op Twitter. Met Vaderdag bijvoorbeeld: hoeveel procent van de kinderen woont niet bij de vader. Je hoeft geen nieuws te hebben om nieuws te maken?

Toch zijn dat nieuwe cijfers. Het zit al in onze bestanden, maar je moet het er wel uithalen. In de Week zonder Vlees twitterde ik een overzicht van hoeveel dieren er wekelijks in Nederland worden geslacht. Of op schrikkeldag: hoeveel mensen zijn maar eens in de vier jaar jarig?

Is het jullie strategie om nieuwshaakjes te vinden?

Daar zit soms een toevalsfactor bij. Ik kreeg in september een mail van Bol.com: ‘Er zijn in deze maand veel mensen jarig, dus zorg op tijd voor cadeautjes’. Slim natuurlijk, en dan vraag ik aan de afdeling demografie: hoe zit het? Bleek wel aardig te kloppen, hoewel de maand mei ook veel jarigen telt. Toen kwamen we op het idee om een verjaardagskalender van Nederland te maken. Dan kun je per gemeente zien op welke dag de meeste mensen jarig zijn. Tja, wat heb je eraan? Het CBS is er voor iedereen, voor beleidsmakers, wetenschappers en onderzoekers, maar ook voor de lokale bakker die nu weet hoeveel taartbestellingen hij kan verwachten. In ieder geval komt RTL erop af.

Is dat ook je lol in het werk?

Ja, dat we iets kunnen toevoegen. We werken als extraatje voor de onderzoekers van het CBS. We verwoorden hun werk en verspreiden het, waardoor het in de krant of op het journaal komt. We kunnen laten zien dat we er niet voor niets zijn. Maar de redactie is niet alleen dienstbaar aan de onderzoekers. Ook aan Nederland. Want in die zin is het wel strategie: vijf jaar geleden hebben we een nieuwe communicatiepoot opgezet, die zorgt voor een nog bredere verspreiding van CBS-resultaten. We voorzien niet alleen ministeries van feiten, maar proberen zo nu en dan ook leuke weetjes te brengen.

Waar werk je deze week aan?

Er is net een enquête geweest onder 3600 Nederlanders over hun opvattingen over het klimaat. Wat vinden ze van de energietransitie, over minder vlees eten, over stoppen met autorijden of vliegen? Zulke resultaten staan dichter bij de mensen dan de kale economische cijfers. We zijn nu de woordvoering aan het voorbereiden. Wat is de beste insteek? Je kunt de vraag verwachten: heeft corona invloed op die klimaatopvattingen? Wij kunnen aantonen dat dat niet zo is, want de enquête liep al vóór corona. Dat zetten we er maar gelijk bij. [Link naar nieuwsartikel: ‘Drie kwart Nederlanders maakt zich zorgen over gevolgen klimaatverandering’ [https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2021/22/drie-kwart-nederlanders-maakt-z…]

Waar loop je tegenaan?

Iemand heeft me eens verteld dat als een andere organisatie afwijkende cijfers heeft, dat die organisatie dan wat heeft uit te leggen. Het CBS wordt als betrouwbaar gezien. Dat is mooi, maar ook een hele verantwoordelijkheid. Het luistert bijvoorbeeld heel nauw hoe we de resultaten verwoorden. Veel definities liggen vast – je kunt er niet zomaar een ander woord voor kiezen.

Bijvoorbeeld ook westers/niet-westers, waarover nu discussie is?

Daar kwam de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid inderdaad mee. We zijn die indeling nu aan het heroverwegen. Het schrappen van die aanduidingen verandert overigens niets aan wat er in de wereld gebeurt. Eerder hebben we het begrip ‘allochtoon’ al verlaten. Dat zijn nu ‘mensen met een migratieachtergrond’. Zo’n begripswijziging komt niet uit de lucht vallen, zoiets gaat in samenspraak met veel partijen buiten het CBS. Een verandering als deze lokt soms heftige reacties uit op sociale media. Vroeger maakte ik me daar druk over. Tegenwoordig klap ik mijn laptop dicht. De kunst is je niet van de wijs te laten brengen, heb ik geleerd van mijn collega van webcare.

Hebben jullie last van de confirmation bias, dat mensen graag bevestiging willen van wat ze al dachten?

Absoluut. Vorige week publiceerden we een onderzoek naar inkomens in Nederland. Er is net een tv-programma geweest over scheefgroei, het boek Fantoomgroei van Sander Heijne is verschenen … het lijkt dus of we er allemaal op achteruitgaan. Maar dat is niet wat wij waarnemen. Het inkomen is in lijn met de economische groei. Dat is ons op veel commentaar komen te staan. Maar we hebben soms uitkomsten die niet iedereen leuk vindt. Vlak daarna publiceerden we dat de vermogens van Nederlanders wél scheef zijn gegroeid. Dat wordt dan zonder problemen overgenomen.

Welke werkgebeurtenis blijft je altijd bij?

De pandakaart (zie Figuur 2). Die twitterde ik toen de twee Chinese panda’s naar Rhenen kwamen, in 2017. We konden toen net van die kaartjes maken – dat wilde ik laten zien met een gebbetje. Het werd onverwacht groot: ik geloof wel 400.000 views en 1500 retweets.

Een kaart waarop te vinden is waar de meeste panda's wonen in NL

Figuur 2. De pandakaart

Kun je dat maken als betrouwbaar instituut?

Zo’n grapje kan wel. We moeten natuurlijk zuinig zijn op onze positie, maar dit was niet ons cijfer. En ik twitterde vanaf mijn eigen account. Ik heb toch al een naam als grappenmaker. Op Pi-dag doe ik iets met een taartdiagram. Ik ben een keer ’s nachts opgebleven omdat onze bevolkingsteller de 17 17 17 17 ging aantikken (17 miljoen 171 duizend 717 inwoners). Daar wilde ik bij zijn, zo’n cijfernerd ben ik wel. Gelijk de NOS aan de lijn: was er een jongen of een meisje geboren? Haha. Dat weten we niet. Het had ook een migrant kunnen zijn.

Welke geleerde les wil je doorgeven aan collega-schrijvers?

Mensen gaan gemakkelijk met cijfers op de loop. Leg de waarde ervan uit. Gemiddelden worden vaak als absoluut gezien. Of: een groot aantal respondenten betekent nog niet automatisch een goede enquête. De vraag is ook: onder wie heb je je enquête gehouden? Geeft die een goede afspiegeling? Maak dus duidelijk waaruit je je conclusies trekt. Zo is ook veel nepnieuws tegen te gaan.