Liefde van toen

Dit artikel verscheen eerder in Tekstblad 1, 2020. Niets missen over tekst en communicatie? Word abonnee van Tekstblad!

Liefdesberichten zijn er in alle soorten en maten. Quest-redacteur Mark Traa zocht ze in oude kranten. Hij verzamelde Liefdes van toen vanaf halverwege de negentiende eeuw tot het begin van de Tweede Wereldoorlog. Van huwelijksadvertenties tot gecodeerde liefdesbrieven, uit een verleden waar WhatsApp en Tinder volstrekt ondenkbaar waren.

Als tekstprofessional hebben wij een antenne voor gekke woordkeuzes, ambigue typografie, verwarrende zinsconstructies of opvallend beeldgebruik; we signaleren in een oogopslag fascinerende tekstfenomenen. In dit nummer deelt Mark Traa zijn collectie Liefde van toen. Hij is redacteur bij tijdschrift Quest, schrijver en spreker. Vanuit zijn liefde voor geschiedenisverhalen verzamelt hij liefdesberichten in oude kranten.

Oude liefde

REDACTIE TEFKE VAN DIJK

Als redacteur bij Quest schrijf ik veel over geschiedenis. Het gratis krantenarchief Delpher.nl is daarvoor een goudmijn. Je kunt hier op trefwoord zoeken op miljoenen oude krantenpagina’s. Op een dag zag ik vanuit mijn ooghoek een liefdesoproep van lang geleden staan. Daar zat een enorm verhaal achter. Bij een liefdesbericht tref je iemand op een van de meest cruciale momenten in het leven. Je kijkt mee hoe geliefden met elkaar corresponderen. Ik vind dat heel intrigerend.

Oprecht en welgemeend

Liefdesberichten waren en zijn er in verschillende soorten. Zo vond ik huwelijksadvertenties waarbij iemand zichzelf in de etalage zette. Daarbij noemde iemand eigenschappen van zichzelf en gewenste eigenschappen van de potentiële partner.

Lieve C. 

Ook waren er minnaars die geheime afspraakjes moesten maken. In die tijd was dat niet eenvoudig, met al het gedoe dat ermee gepaard ging. WhatsApp was er niet en je kon elkaar niet laten weten dat je trein vertraging had. Iemand kon tot sint-juttemis wachten en eenzaam afdruipen. Vervolgens verscheen dan een berichtje in de krant: ‘Waar bleef je?’. Door deze manier van communiceren konden er weken overheen gaan tot een nieuwe afspraak tot stand kwam. Uit de berichten spreekt de wanhoop en het moeizame van de situatie.
Ook een belangrijke vraag was: ‘hoe herken ik je?’ In die tijd was het echt een blind date. Mensen droegen bijvoorbeeld allebei een opgerolde krant of hadden een bloemetje in een knoopsgat. Dat vinden we nu cliché, maar een foto maken was in die tijd heel duur. Die ging je niet zomaar opsturen naar een wildvreemde, tenzij die persoon je beloofde dat hij of zij het portret op erewoord retour zou sturen.

Amsterdam

Voor liefdesbrieven bestond een apart schaduwcircuit. Mensen woonden soms nog thuis of waren getrouwd en je moest er niet aan denken dat daar een brief van je minnaar werd bezorgd. Geliefden of zij die het wilden worden, gingen daarom naar een kiosk of postkantoor. Daar stond een doos met brieven, met een code. In het krantenbericht stond dan bijvoorbeeld dat Emma naar een specifieke kiosk kon gaan om de brief voor ‘Lentebloempje’ op te halen.

Truus, Frans, Ada 

De categorie Wanhopig verliefden is een mooie. Mensen konden elkaar over en weer brieven schrijven en het was net als op het huidige Tinder: eerst kletsen en dan een date voorstellen. Na de date volgde er soms nog een, en nog een, totdat de ander het opeens voor gezien hield. Ghosten (het contact met iemand plotseling afkappen, zonder een reden te geven) kwam in die tijd ook al voor. In alle fases van het daten kon iemand het voor gezien houden. Je kon iemand dan netjes de wacht aanzeggen of niets meer van je laten horen.

Dit artikel verscheen eerder in Tekstblad 1, 2020. Niets missen over communicatie? Word abonnee van Tekstblad!

Minder religieuze kranten

Vijf jaar geleden begon ik mijn verzameling ‘Liefde van toen’. Inmiddels heb ik 1500 krantenberichten, vanaf halverwege de negentiende eeuw tot het begin van de Tweede Wereldoorlog. De berichten stonden vooral in minder-religieus georiënteerde kranten, zoals De Courant/Nieuws van de Dag (voorloper van De Telegraaf) en de Haagsche Courant. Mensen moesten immers niet geloven dat door God was bepaald met wie je het leven zou delen. Als je dat wel geloofde, kon je Zijn plan niet doorkruisen. En overspel was uiteraard ondenkbaar in kerkelijke kringen.

Vooruitgang in techniek en transport

In de negentiende eeuw gebeurden er twee belangrijke dingen. Om te beginnen kwamen er meer kranten door technische vooruitgang, met hogere oplagen. Hierdoor kon je makkelijker in contact komen met iemand uit een andere regio. Daarvóór kende je alleen mensen uit je eigen dorp. Via de krant kon je meer mensen aanspreken en was er meer keuze. Je was minder aangewezen op je ouders en de partner die zij voor je hadden bedacht. Je kon je beter presenteren en anoniem blijven. Dat betekende weinig kans op reputatieschade als het misging.

LIEFDE

Ook werden de transportmogelijkheden groter, met fiets, auto, tram en trein. Je kon makkelijker door Nederland reizen en iemand in een andere stad ontmoeten. Vóór die tijd deed je er met koetsen en trekschuiten gemakkelijk een halve dag of langer over om van Amsterdam naar Rotterdam te gaan. Je zocht daarom al snel iemand in je eigen omgeving, met jouw geloof en jouw sociale status. In die tijd sprak je niet zomaar iemand aan op straat. Tegenwoordig gebeurt dat wel bij de groenteafdeling van een supermarkt, maar dat was destijds ondenkbaar. In een advertentie kon je zeggen dat je iemand in de tram had gezien en dat je die persoon graag weer zou ontmoeten.

Andere weereld

Tot 1939 zie je nog de oude spelling met dubbele klinkers, iets waar ik erg van houd. Het was echt een andere weereld. Na de oorlog werd het steeds gewoner om elkaar via de krant te vinden. Die tijd lijkt meer op de onze. In de jaren zestig en zeventig had je pagina’s vol huwelijksadvertenties en advertenties van mannen die mannen zochten, of vrouwen die vrouwen zochten. Tot in de jaren negentig internet opkwam. 
Het aantal contactadvertenties in de krant is nu te verwaarlozen. Een partner vinden doe je tegenwoordig via datingsites en apps als Lexa, Parship of Tinder. Begrijpelijk, want je kunt daar een langer verhaal kwijt met foto’s. Zelf heb ik nooit een contactadvertentie geplaatst, maar ik heb mijn vrouw wel via een chatbox op internet ontmoet. Ik was op dat moment niet op zoek, maar het klikte. Mensen ontmoeten gaat nu zo veel makkelijker. Je kunt overal aan de klets raken. Vroeger werden mensen veel meer beperkt door omgeving, geloof of omgangsvormen. Dat is nu anders.

Aandacht voor presentatie

Zoals het vroeger ging, had ook voordelen. Mensen moesten op een paar vierkante centimeter hun hele hebben en houwen kwijt. Daar deden ze hun best op. Bij de rubriek Contacten en berichten op Marktplaats struikel je over de spelfouten en verkeerde zinnen. Het gaat allemaal heel vluchtig. Het is niet zo dat ‘vroeger alles beter was’, maar mensen hadden meer aandacht voor hoe je je presenteert. Eer en reputatie waren veel belangrijker. Nu zijn er mannen die ‘gewoon een lekker wijf’ zoeken. Dat was vroeger ondenkbaar.

Marie! 

Het mooiste vind ik advertenties waarbij je een heel verhaal kunt verzinnen. Wat eraan voorafging en hoe het afliep. Dat zie je bijvoorbeeld bij een bericht als ‘MARIE! Ik zie van je af’. Wat is daar gebeurd? Na dat bericht is Marie waarschijnlijk ingestort. Daar kun je over fantaseren. In het begin vond ik het frustrerend om niet méér te weten over wat zich daar heeft afgespeeld. Heel soms kun je meer achterhalen, maar het is me nooit gelukt om nazaten te vinden. Ik ken niemand die kan zeggen dat hij of zij is voortgekomen uit een liefdesbericht in de krant. Het ging allemaal anoniem, dus dat is niet te achterhalen. Ik heb er inmiddels duizenden gezien en ze zijn niet allemaal even leuk, maar het verzamelen houdt voorlopig niet op. De variëteit is nog te groot.

Check de collectie van Mark Traa op Instagram

Dit artikel verscheen eerder in Tekstblad 1, 2020. Niets missen over tekst en communicatie? Word abonnee van Tekstblad!