Hoe staat het met de dialecten in Nederland?

Verschillende onderzoeken benadrukken de voordelen van het spreken van een dialect. Tweetalige kinderen hebben bijvoorbeeld een taalvoorsprong op kinderen die alleen Nederlands spreken. Toch verdwijnen de dialecten langzaam naar de achtergrond van onze samenleving. 

1. Limburgs

Het Limburgs dialect heeft zelfs de status van erkende streektaal. Hoewel ‘het Limburgs’ volgens Limburgse dichter en auteur Wim Kuipers niet echt bestaat. Anders dan Fries, bestaat Limburgs uit een groot aantal dialecten zonder overkoepelende taal. 

Taaldeskundige Leonie Cornips is een groot voorstander van het spreken van dialect in de peuterspeelzaal. ‘‘Uit allerlei recent onderzoek van de afgelopen vijftien jaar blijkt dat tweetalige kinderen op een aantal punten een taalvoorsprong hebben op eentalige kinderen. Het is ook goed voor het zelfrespect. De peuterspeelzalen zijn eigenlijk de grote vernietigers van minderheidstalen,’’ zo zei ze tegen het AD. 

2. Brabants

Taalkundige Kristel Doreleijers doet onderzoek naar het Brabantse dialect en de verandering ervan. Eigenlijk bestaat er niet zoiets als hét Brabantse dialect, zegt ze tegen NWO. ‘‘Het Brabants is een verzameling van verschillende lokale dialecten. Door contact met de standaardtaal en andere dialecten maken lokale dialectkenmerken plaats voor meer regionale taalkenmerken.’’

Doreleijers is niet bang dat het dialect verdwijnt. ‘‘Mensen houden van het dialect en willen het behouden. Traditionele dialectsprekers zien veranderingen als taalfouten, maar verandering kan ook positief zijn. Het is eerder een doorontwikkeling. Omarm veranderingen in plaats van je ertegen te verzetten. Het is juist interessant om te zien wat eruit komt en hoe de taal van de toekomst eruitziet.’’

3. Fries

Fries is een van de koplopers op het gebied van het regionale taalgebruik. Inwoners van de provincie spreken, schrijven, luisteren en lezen vaker en beter Fries, blijkt uit onderzoek van de Fryske Taalatlas 2020. Niet alleen thuis, maar ook op school en op het werk met klanten. Meer inwoners van de provincie blijken de Friese taal te kunnen gebruiken. Het gaat dan om het verstaan van de taal, het spreken, begrijpend lezen en schrijven. Vooral het aantal inwoners dat zegt Fries te kunnen lezen en schrijven stijgt.

4. Drents 

Ook het Drents lijkt het in verhouding goed te doen, blijkt uit onderzoek. Méér mensen kunnen het Drents goed verstaan én spreken, vergeleken met een vorig onderzoek van tien jaar geleden. Een verrassende meevaller, zegt Jan Germs van het taalinstituut dat het onderzoek uitvoerde tegen Trouw. ‘‘Ik vind namelijk dat we het cultuurgoed en de taal niet meer genoeg doorgeven aan onze kinderen. Dus dan is dit wel een aangename verrassing.’’

5. Zeeuws

Uit een onderzoek van het ZB Planbureau blijkt dat weinig jongeren het Zeeuwse dialect nog verstaan. Jongeren worden bijna niet meer met dialect opgevoed. Maar 27 procent van de Zeeuwse ouders kiest ervoor om hun kind met Zeeuws dialect op te voeden. In 2013 was dit nog 31 procent en in 2005 zelfs 44 procent. Streektaaldeskundige Veronique de Tier zegt dat het nog wel even duurt voordat het dialect verdwenen is. ‘‘Klanken als 'ie' en 'oe' zullen er voorlopig nog wel even in blijven zitten. Maar ik denk dat over ongeveer honderd jaar het échte Zeeuwse dialect verdwenen is’’, zei De Tier tegen Omroep Zeeland. 

Niet iedereen wil het dialect laten verdwijnen. Robert Asselman van de dorpsraad Kloosterzande wil dat Zeeuwse dorpskranten en nieuwsbrieven voortaan ook in het dialect verschijnen. Dat zou het dialect een boost geven, meent hij. Ook zou Zeeuws de voertaal moeten zijn tijdens bestuurlijke vergaderingen. ‘‘Ik heb het tijdens de jaarvergadering gedaan, maar ik merkte na vijf minuten dat heel veel mensen me niet begrepen,’’ zei hij tegen de omroep. 

6. Utrechts

Ondanks initiatieven zoals cursussen ‘Utregs praten’ en de zoektocht naar het ‘ultieme Utregse woord’, verdwijnt het dialect langzaam. Ton van Rietbergen, sociaal geograaf aan de Universiteit Utrecht zei tegen het AD: ‘‘Zelfs in de volksbuurten verdwijnt het Utrechts, omdat de woningen te duur worden voor de oorspronkelijke bewoners en er nieuwe hoogopgeleide bewoners voor in de plaats komen.’’

7. Gronings

Ongeveer de helft van de inwoners van de noordelijke provincie spreekt Gronings. Martijn Wieling, bijzonder hoogleraar Groningse taal en cultuur, noemt het Gronings echt een taal. 'Het is geen dialect van het Nederlands, het Gronings heeft historisch echt een andere ontwikkeling doorgemaakt,' zo zegt hij tegen RTV Noord. Hoewel hij erkent dat woorden veranderen. Hij noemt als voorbeeld scheuvelen (schaatsen) dat soms schoatsen wordt genoemd.

Lees ook: Word je minder snel dement als je een dialect spreekt?