Hoe pas je conversatieanalyse toe op online gesprekken?

Conversatieanalyse is bedoeld als een kwalitatieve methode om getranscribeerde opnames van gesproken interactie te analyseren. Steeds meer onderzoekers gebruiken deze methode echter ook om online interacties te analyseren. Maar er zijn grote verschillen tussen face-to-face en online gesprekken. Hoe zit het dan precies met de toepassing van conversatieanalyse op online interactie?

Wat is conversatieanalyse?

Conversatieanalyse gaat terug tot in de jaren ’60 van de twintigste eeuw. Harvey Sacks wordt ook wel als grondlegger gezien van deze methode. Het idee is om te bepalen hoe interactie beurt voor beurt door de verschillende gesprekspartners wordt vormgegeven. Daarbij is het achterliggende idee dat een dialoog bestaat uit sequenties, oftewel gespreksbeurten die bij elkaar horen. Een vraag leidt bijvoorbeeld tot een antwoord en een compliment wordt vaak gevolgd door een bedankje. Bij conversatieanalyse kijkt de onderzoeker zowel naar de talige kenmerken (bijvoorbeeld woordgebruik en zinsopbouw) als naar de paralinguïstische kenmerken (bijvoorbeeld intonatie, volume en spreeksnelheid).

Waarin verschillen face-to-facegesprekken en online gesprekken?

Conversatieanalyse is niet zonder meer toe te passen op online gesprekken, omdat die in een hele andere context voorkomen dan de context van face-to-facegesprekken. Het belangrijkste verschil is waarschijnlijk dat online interactie meestal geschreven is, terwijl face-to-face gesprekken gesproken interactie zijn (zie o.a. Biber (1986)). Online interactie is bijvoorbeeld asynchroon, omdat gebruikers niet per se in dezelfde ruimte zijn en niet altijd tegelijkertijd op elkaar reageren. Gesproken interactie is daarentegen wel synchroon. Bij geschreven interactie hebben mensen daardoor ook meer nadenktijd dan wanneer interactie face to face plaatsvindt. Verder is er bij face-to-face-interactie een mogelijkheid tot non-verbale communicatie. Bij online gesprekken kun je daarentegen geen handgebaren of gezichtsuitdrukkingen zien. Daarom zijn er bijvoorbeeld emoticons bedacht.

Wat is een gespreksbeurt in online gesprekken?

Een ander verschil tussen face-to-facegesprekken en online gesprekken is dat één gespreksbeurt niet altijd eenduidig af te bakenen is. Conversatieanalyse heeft als uitgangspunt dat gesprekken uit intonatie-units bestaan, op basis waarvan je de beurten kunt afbakenen. Vaak is een intonatie-unit dat wat iemand zegt tussen twee ademteugen in. Over het algemeen staat dit gelijk aan één gedachte. Als iemand bijvoorbeeld zegt “Kun je alsjeblieft stoppen met iets? Ik wil dat je ophoudt met praten.”, dan zijn dit (afhankelijk van de intonatie) waarschijnlijk twee intonatie-units. Bij online gesprekken is het echter lastiger om een intonatie-unit af te bakenen. Is één berichtje een intonatie-unit of is elke zin van een gesprek een intonatie-unit? Dit is vaak in het ene medium gemakkelijker te bepalen dan in het andere medium. Chat via WhatsApp of Facebook Messenger heeft bijvoorbeeld meer overeenkomsten met een gesproken dialoog qua beurten dan een e-mailbericht.

Eerder conversatieanalytisch onderzoek naar online gesprekken

Toch is volgens verschillende onderzoekers conversatieanalyse een geschikte methode om online communicatie (of communicatie via computers in het algemeen) te analyseren. Volgens Vayreda en Antaki (2009) is het bijvoorbeeld zo dat online berichten in sequenties voorkomen, waarbij het ene bericht een context creëert voor het volgende bericht. Dit zou lijken op hoe een gesprek ontstaat in gesproken interactie. Ook kunnen gesprekspartners met ieder online bericht een handeling verrichten, net zoals dat gaat in online gesprekken (Stommel, 2008).

Bronnen

Biber, D. (1986). Spoken and written textual dimensions in English: Resolving the contradictory findings. Language, 62(2), 384-414. Vayreda, A., & Antaki, C. (2009). Social support and unsolicited advice in a bipolar disorder online forum. Qualitative Health Research, 19, 931-942.