Is leugendetectie met SCAN op basis van taal mogelijk?

Taalkundige kennis en methodes zijn op verschillende manieren toe te passen op forensische vraagstukken. Een van de manieren is de SCAN-methode, wat staat voor Scientific Content Analysis. Bij deze methode zou een taalkundige analyse van verklaringen uitwijzen of een verklaring waarheidsgetrouw is of leugens bevat. Maar hoe betrouwbaar is deze methode zelf eigenlijk? Bogaard, Meijer, Vrij en Merkelbach (2016) onderzochten het.

Wat is SCAN?

SCAN is ontwikkeld door Avinoam Sapir en is gebaseerd op het idee dat mensen die de waarheid spreken een ander type taal gebruiken dan mensen die liegen. Bij SCAN gaat het erom op basis van elf talige criteria de taal van waarheidssprekers te onderscheiden van de taal van leugenaars. Een voorbeeld van zo’n criterium is ‘sociale introductie’: mensen die de waarheid spreken, zouden personen introduceren met hun naam en rol. Als iemand deze informatie weglaat, zou dat dus op deceptie kunnen wijzen.

De eerste stap van de SCAN-methode is dat een interviewer aan iemand vraagt om alles wat er is gebeurd op een bepaald moment te beschrijven. Een getrainde analyticus kijkt vervolgens naar een transcript van de verklaring op basis van de criteria in de SCAN-handleiding. Daarna gebruikt men de uitkomsten van deze analyse om vragen op te stellen die belangrijke details van de verklaring kunnen uitlokken of om een oordeel te vellen over de waarheidsgetrouwheid van de verklaring.

Een dubieuze methode

SCAN heeft echter geen theoretische onderbouwing: Sapir licht niet toe waarom hij specifiek voor deze 11 criteria heeft gekozen. Dat maakt het een dubieuze methode. Ook is het problematisch dat de methode wereldwijd wordt gebruikt zonder dat er bewijs is dat de methode daadwerkelijk werkt.

De proef op de som

Bogaard en collega’s (2016) namen de proef op de som en onderzochten of het mogelijk is om met behulp van SCAN onderscheid te maken tussen waarheidsgetrouwe en verzonnen verklaringen. Ze hebben aan 117 deelnemers gevraagd om één waarheidsgetrouwe en één verzonnen verklaring op te schrijven over een negatieve gebeurtenis. Verschillende getrainde codeurs hebben alle stellingen geanalyseerd aan de hand van de elf criteria van SCAN.

Conclusie naar aanleiding van het onderzoek

Op basis van de resultaten van het onderzoek concluderen Bogaard et al. dat het niet mogelijk is om met behulp van SCAN waarheidsgetrouwe van verzonnen verklaringen te onderscheiden. De totale SCAN-score verschilde namelijk niet significant tussen beide typen verklaringen. Er blijkt slechts één criterium te zijn op basis waarvan wel onderscheid te maken is tussen waarheidsgetrouwe en verzonnen verklaringen, namelijk verandering in taal. Het blijkt namelijk dat participanten hun taal vaker veranderen als er sprake is van een verzonnen verklaring. Vervolgonderzoek zou hier meer duidelijkheid over kunnen geven.